June 24, 2006

پێ له جێ پێی گه‌وران دانان یان تكایه‌ک:


پێم وایه هه‌موومان له سه‌ر یه‌ک شت بتوانین پێک بێین كه جوانی ڕواڵه‌تی نووسراوه‌یه‌ک یه‌كه‌م شته سه‌رنج ڕاده‌كێشێت و پته‌وی ناوه‌ڕوک و چۆنایه‌تی دارشتن و هه‌ندێ شتی تر به‌دوایدا دێن. ئه‌وانه‌ش كه د‌‌ڵێم هی خۆ به لێزان زانین نین. ئه‌زمۆنه و ئه‌زمۆن بۆ ئه‌وه‌یه جارێک به جۆرێک له جێییه‌ک‌ به كاری بێنی ده‌نا بۆچی باشه؟

جا تكای من ئه‌وه‌یه جوانی ڕواڵه‌تی نووسراوه‌كانتان له بیر مه‌كه‌ن. بۆ نموونه له گرامری زمانه‌كانی تردا چۆنایه‌تی به كار هێنانی (،- .- ...، ؟، !، ؟!، ) به جوانی ڕوون كراوه‌ته‌وه. باسێكی باش و وردیشیان هه‌یه له سه‌ر پاراگراف و ڕه‌سته‌ی نوێ. ئه‌وه‌نده‌ی من چاوم له نووسراوه كوردییه‌كان كردووه، به‌داخه‌وه، كه‌م بایه‌خ به‌م باسانه دراوه و ده‌درێت. بۆ نموونه به‌كار هێنانی (...) هێنده جار له نووسراوه كوردییه‌كاندا هێند درێژ ده‌بێته كه مانای خۆی له ده‌ست ده‌دا. لێره‌دا پێویست ناكات له سێ خاڵ زیاتر دانێین. یان هه‌ڵده‌كه‌وێت كه‌سێک له كۆتایی ڕه‌سته‌یه‌كدا (!!!!!!!!!!!) داده‌نێت. پێی وایه هه‌رچی زۆرتر داینێت مه‌به‌ستی ڕوونتر ده‌گه‌یه‌نێت، وانییه، ئه‌و كاره هه‌ڵه‌یه. بۆیه ویستم زۆر به‌كورتی ئه‌وه‌ی خۆم فێری بووم لێره بینووسمه‌وه. ڕه‌نگه به كاری كه‌سێک ‌بێت.



:. comma، question-mark، exclamation mark، point

- خاڵی كۆتایی، نوقته (point):
نوقته له كۆتایی ڕه‌سته‌یه‌كدا داده‌ندرێت. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش قه‌ت زیاتر له یه‌ک نوقته به كار نایه‌ت. نوقته هه‌ر وه‌ها ده‌‌كرێت به مه‌به‌ستی نیشان دانی دوو دڵی له نووسراوه‌دا به كار بێت یان ئه‌وه‌ی كه ڕه‌سته‌كه ده‌یتوانی درێژه بدرێت و نادرێت. بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش قه‌ت زیاتر له سێ دانه(...) نوقته به كار نایه‌ت. نموونه:

* حه‌ز ده‌كه‌ی قابه‌كان بشۆی یان ژوور گه‌سک لێ بده‌ی؟
* همممم، نازانم ...


- كۆما (comma):
كۆما به مه‌به‌ستی دابه‌ش كردنی ڕه‌سته‌یه‌ک و گۆڕانی شێوه‌ی خوێندنه‌وه‌ی ڕه‌سته‌كه به كار دێت. له‌و نموونه‌ی سه‌رێدا، كاتێ كه‌سی دووهه‌م به دوو دڵییه‌وه وڵام ده‌داته‌وه، جێی خۆیه‌تی به دوای وشه‌ی "همممم" كۆما داندرێت. ده‌توانین ئاوا بیر بكه‌ینه‌وه له‌وێ كه به‌دوای گوتی وشه‌یه‌ک، پشوویه‌ک ده‌ده‌ین و دوایی قسه‌كان درێژه ده‌ده‌ین، كۆما داده‌نێین. دیاره به‌و مه‌رجه كه ئه‌وه‌ی ده‌ڵێین ڕه‌سته‌یه‌كی تازه نه‌بێت، به‌ڵكوو درێژه‌ی قسه‌‌یه‌ک بێت كه ده‌ستمان پێ كردووه. له بیرمان بێت كۆما (comma) قه‌ت پێش و پاش "و" به‌كا نایه. بۆ نموونه قه‌ت ناڵێین "من و، كوبی" یان "من، و كوبی"، به‌ڵام ده‌توانین بنووسین: "من، كوبی، په‌ری و گوڵپه‌ر"

كۆما هه‌ر ئه‌و جۆره‌ی ئاماژه‌م پێكرد شێوه‌ی خوێندنه‌وه‌ی ڕه‌سته ده‌گۆڕێت و یارمه‌تیمان ده‌دات له مانا به درووستی تێبگه‌ین. بۆ نموونه بیر له دوو ڕه‌سته‌ی "ناخۆشه" و "نا، خۆشه" ئه‌گه بكه‌ینه‌وه، ئه‌وه ته‌نیا به دانانی كۆمایه‌ک ماناكه ده‌گۆڕدێت و لێ تێگه‌یشتنی ئاسانتر ده‌بێته‌‌وه.


- ناوی ئه‌مه‌یان به كوردی نازانم (exclamation mark):
ئه‌مه (!) بۆ نیشاندانی هه‌ندێ هه‌ست وه‌ک (ببوورن ناوی ئه‌مه‌ش به كوردی نازانم، frustration )، توڕه‌یی، خۆشحاڵ بوون و سه‌رسووڕمان و ئه‌مركردن به‌كار دێت. بۆ ئه‌م مه‌به‌ستانه‌ش قه‌ت زیاتر له یه‌كدانه به كار نایه. واته یه‌کدانه (! ) له كۆتایی وشه یان ڕه‌سته‌یه‌كدا داده‌ندرێت. له هه‌ندێ شوێن نووسراوه كه ده‌کرێت یه‌کدانه یان سێدانه هێمای (!) له كۆتایی وشه‌ یان ڕه‌سته داندرێت. یان یه‌ک یان سێ. نه كه‌متر، نه زۆرتر. نموونه:

- ئهههه، ناتوانم كلیله‌كانم ببینمه‌وه!
- هاوار! ده‌ست هه‌ڵگره!
- سوپاس! زۆرم پێویست به جوتێک پێڵاوی تازه بوو.
-چی؟! به‌ڕاست تێناگه‌م مه‌به‌ستت چییه.
- بڕۆ!


- هێمای پرسیار (question-mark):
ئه‌و جۆره‌ی له ناوه‌كه‌یڕا دیاره، به دوای پرسیارێک داده‌ندرێت. قه‌ت قه‌ت زیاتر له یه‌ک هێمای پرسیار به كار نایه‌ت. بۆ نیشان دانی گرنگی پرسیاره‌كه یان " ته‌ئكید كردن له سه‌ر پرسیاره‌كه"، ده‌توانین هێماكانی (؟!) به یه‌كه‌وه به‌كار بێنین.

به دوای نوقته، هێمای پرسیار و exclamation mark، ڕه‌سته‌یه‌كی تازه ده‌ست پێده‌كرێت. به‌ڵام به‌دوای كۆما (comma) درێژه‌ی قسه‌كه ده‌نووسرێت.



- پاراگراف:
بۆ ئاسانتر كردنه‌وه‌ی خوێندنه‌وه‌ی نووسراوه‌یه‌ک، باشتر وایه نووسراوه‌كه دابه‌ش بكرێت. دیاره بۆ نووسراوه‌ی كورت ئه‌م كاره پێویست نییه، به‌ڵام كه نووسراوه‌كه درێژ بووه، گرنگه بیر له‌م دابه‌ش كردنه بكه‌ینه‌وه، ده‌نا نه خوێندنه‌وه‌ی نووسراوه‌كه خۆشه و نه ڕواله‌ته‌كه‌ی جوانه.

* كه‌ی نووسراوه‌یه‌ک وه‌ک چه‌ند پاراگرافی جیاواز دابه‌ش بكه‌ین باشه؟ بۆ نموونه كاتێک باسی چه‌ند شتی جیاواز ده‌كه‌ین، یان به‌شێكی تازه له هه‌مان باس ده‌ست پێده‌كه‌ین.


- قسه‌هێنانه‌وه‌ (quotation):
له كاتی نووسیندا ده‌كرێت قسه‌ی كه‌سێكی تر به شێوه‌یه‌كی ڕاسته‌وخۆ یان ناڕاسته‌وخۆ بگێرینه‌وه. جگه له‌وه‌ی گوتنی سه‌رچاوه و ناوی كه‌سه‌كه زۆر گرنگه، شێوه‌ی نووسیی گێرانه‌وه‌كه‌ش ده‌بێت له به‌رچاو بگیرێت. ئه‌و قسه‌یه‌ی كه له كه‌سێكی تر وه‌رگیراوه ده‌خرێته ناو quotation mark ("")، ئه‌گه قسه‌كه ڕاسته‌وخۆ ده‌هێنینه‌وه ئه‌وه ده‌بێ هێمای كۆما (comma) پێش هێمای كۆتایی ("") دانێین، ئه‌گه‌ ئه‌و قسه‌ی ده‌یگێرینه‌وه ده‌خه‌ینه ناو ره‌سته‌یه‌كی خۆمانه‌وه، ئه‌و ئه‌و كات كۆما دوای دانانی هێمای ("") داده‌ندرێت.

2:22 PM